حقیقت هنر

چاپ شده در نشریه دانشجویی سوزنبان

 هفته نامه انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه قم - خرداد 91

قلم زدن برای عرصه ی هنر به خصوص سینما که علاقه مندان خاص و حرفه ای دارد بسیار سخت است چرا که سینما فضایی را داراست که هر شخصی از دیدگاه خود بدان نگاه می کند و نتیجه می گیرد .

با وجود چنین ویژگی ای برای سینما که نشان از پویایی آن دارد میبایست در مقام کنکاو و نقد و بررسی ، اصول و قواعد کلی عرصه ی هنر نه تنها ملکه ی ذهن بلکه ملکه ی جان شده باشد تا در مسیر پُر پیچ و خم آن گم نشویم و از راه اصلی خارج نگردیم . اما اصول و قواعد کلی عرصه ی هنر چیست ؟

در مقام تعریف هنر خیلی ها کوشش کرده اند تا با دیدگاه ها ، اعتقادات و هنجارهای شخصی خود و جامعه ی خویش آن را تبیین و معرفی کنند اما بهترین تعریف موجود متعلق به حضرت امام خمینی ^(ره) است که فرمود : « هنر عبارتست از دمیدن روح تعهد در انسان ها » . ایشان دو چیز را تبیین نموده اند : 1- تعریف هنر ، 2- کارکرد و هدف هنر .

پس مهم ترین و اصلی ترین قاعده ی هنر مشخص شد که عبارتست از « دمیدن روح تعهد در انسان ها » و اما این که منظور از تعهد چیست در این مقاله فرصت تبیین و توضیح آن نیست لیکن در یک جمله می گنجانم که « منظور هر آن چیزی ست که انسان را نسبت به فطرت و آرمان های فطری ، هویت الهی و شریت نبوی ، اصول و فروع آن بیدارتر و آگاه تر سازد و تمایل و گرایش به غیر آن را ضعیف تر و بلکه محو سازد .

در مقام مصداق می توان بدین اشاره کرد . مثلاً کارکرد هنری فیلم آژانس شیشه ای این است که آدمی میبایست در هر زمان و مکانی ، به کسانی که حق حیات و رفاه به گردن شان دارد احترام بگذارد خواه شهید باشد خواه رزمنده ی بی نصیب از فیض شهادت . فیلم نارنجی پوش هم در مقام تذکر – حفظ محیط زیست – خوب عمل می کند هر چند نسبت بد و توهین آمیزی را به ایرانیان به ویژه جامعه ی علمی و نخبه می دهد . اخراجی های 3 هم– فارغ از خوب یا بد بودن – در مقام تذکر خوب عمل می کند . گشت ارشاد هم برای جامعه ی انتظامی و ارشادی پیام مهمی دارد که البته حرف مکتب تشیع نیز هست و می خواهد بگوید قبل از عمل به فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر میبایست خود در جمع عاملان به منکر و گریزان از معروف نباشی . یعنی تذکر به اهمیت خودسازی پیش از اغیارسازی ، حالا می خواهی در لباس ناجا باشی یا در لباس بسیج و سپاه ، فرقی ندارد . کارکرد هنری قلاده های طلا نیز چنین است که تو را با دست های پشت پرده ی کوشش گران تخریب نظام و حریم ولایت آشنا می سازد .

البته مصداق عکس هم در آثار برخی از کارگردان ها وجود دارد . فیلم « پوپک و مش ماشاءالله » کارکرد هنری متعهدانه ای ندارد بلکه خیانت گونه ست . چرا که به طور مستقیم قشر مذهبی را مورد هدف قرار می دهد و در جهت افکار خود که همان آزاد سازی روابط دختر و پسر است قدم برداشته . فیلم « ورود آقایان ممنوع » هرچند قصه ی خوبی دارد و فروش خوبی هم کرد امّا گام خائنانه ای برداشته است که به صورت مستقیم حجاب بانوان را مورد استهزاء می گیرد و در اهمیت و لزوم آن خدشه وارد می کند .  

در پایان این قسمت از مقاله ی شماره یک ، بدین مهم اشاره شد که کارکرد هنری ای مورد قبول واقع می شود که مورد تأیید مکتب و اندیشه های برآمده از دین ما باشد . لذا هر اثر هنری من جمله فیلم سینمایی میبایست بیدارکننده ی روح به خواب رفته و به وجد آورنده ی روان خسته و پریشان شود و او را به مبدأ و غایت خود که همان حضرت حق است متوجه سازد . حتی اگر در قالب طنز هم فیلم ساخته می شود میبایست در راستای تذکر گام بردارد در غیر اینصورت مورد تأیید نیست .

امید است در مقالات بعدی بیشتر به این موضوع پرداخته شود .